İSTANBUL (AA) – GÜLSELİ KENARLI – “Black Sea CONNECT” ve “BlackSea4Fish”, Karadeniz'in sıhhatinin uygunlaştırılması, tahlil tekliflerinin geliştirilmesi ve bu alanda çalışmalar yapan bilim insanlarının araştırmalarını paylaşabilmeleri ismine hayata geçirilen projeler ortasında öne çıkıyor.
AA'nın Karadeniz'i tehdit eden risk faktörlerini incelediği ve 3 haberden oluşan haber belgesinin bu son kısmında, Karadeniz'i tehdit eden baskı ögelerinin belirlenerek tahlil teklifleri üretilmesi kapsamında yürütülen çalışmalar ele alındı.
Akdeniz Genel Balıkçılık Komitesinin (GFCM), “Akdeniz ve Karadeniz'in Balıkçılık Durumu 2022” raporuna nazaran Akdeniz ve Karadeniz'de çok avlanma son 10 yılda kıymetli ölçüde azalırken ana ticari çeşitlerin yüzde 73'ü, biyolojik sürdürülebilir limitlerin üzerinde avlanıyor.
Balıkçılık baskısı dışında Karadeniz'i tehdit eden ögelerden birisi de yüzey suyu sıcaklarındaki artış. Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) Deniz Bilimleri Enstitüsünün deniz yüzey suyu sıcaklık datalarına nazaran ise Doğu Karadeniz'de 2,5, Karadeniz'in genelinde ise 1,5 derecelik artış kelam konusu. Bu yıl yaşanan sıcak hava dalgalarıyla bu sayılarda rekor bekleniyor.
Türkiye'nin yanı sıra Ukrayna, Rusya, Gürcistan, Bulgaristan ve Romanya'nın kıyılarının bulunduğu ve Tuna, Dinyeper üzere büyük ırmakların döküldüğü Karadeniz'in uygunlaştırılması ve bu taraftaki çalışmalarda karar alıcılara rehber olması hedefiyle çeşitli araştırmalar yürütülüyor.
Bu çalışmalardan biri olan “Black Sea CONNECT” projesi, Karadeniz'in sıhhatini korumak, ekosisteminin dayanıklılığını artırmak ve mavi iktisat alanında güçlenmesini sağlamak emeliyle 2019'un ekim ayında hayata geçirildi. Avrupa Birliği Ufuk 2020 programı altında desteklenen proje, uygulama planının Avrupa Parlamentosu'na sunulmasıyla geçen mayıs ayında tamamlandı.
ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsü koordinatörlüğünde yürütülen proje kapsamındaki çalışmalara, Karadeniz'e kıyısı bulunan ülkeler ile Avrupa Birliği'ne üye, toplam 9 ülkeden 14 kuruluş katıldı.
Proje sonunda, Karadeniz ekosisteminin karşı karşıya olduğu baskıları birlikte ele alma ve güzelleştirme, bölgede sürdürülebilir mavi iktisat, ekonomik refahı destekleme, kritik dayanak sistemleri, yenilikçi araştırma altyapısı oluşturma ile eğitim ve kapasite geliştirme üzere hususlarda tahlil teklifleri geliştirildi.
– “Karadeniz'in dijital ikizinin yapılmasını öneriyoruz”
Proje koordinatörü ve ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsü Öğretim Vazifelisi Pınar Uygurer, AA muhabirine, Karadeniz'in, biyoçeşitlilik, kültürel miras ve doğal kaynaklarının son derece varlıklı olduğunu, son yıllarda iklim değişikliği, çok avlanma, yabancı tipler, ötrofikasyon, oksijen azlığı üzere insan kaynaklı faktörlerden çok fazla etkilendiği için baskı altında bulunduğunu söyledi.
Karadeniz'in özel, hassas ve kendine has bir yapısının olduğunu, bu yapı anlaşılmadan tahliller üretmenin de mümkün olamayacağını lisana getiren Uygurer, ortaya koydukları tahlil tekliflerini şöyle sıraladı:
“Daha yenilikçi sistemler, yapay zeka altyapıları kullanarak, iklim değişikliği ve çeşitli etkenleri simüle edecek modellerle Karadeniz'in dijital ikizinin yapılmasını öneriyoruz. Gerek mavi iktisat senaryoları, gerek sistem yaklaşımları entegre ederek denizin daha güzel kestirim edilebilir olması ve dirençliliğinin ölçülmesi için kıymetli bir aksiyon. Fizikî dinamikleri, oksijenin azalmasını, balıkçılık baskısını, istilacı çeşitleri, ekosisteminin şu anda altında olduğu farklı baskıları anlamamız gerekiyor. Ekosistem üzerindeki bütüncül tesirlerin ölçülmesi ve bu alandaki araştırma eksikliklerinin giderilmesini öneriyoruz. Özel olarak farklı temalar altında Karadeniz genelinde ortak araştırma seferleri yapılmasını öneriyoruz. Zira bize paydaşlardan gelen girdiler bütüncül yaklaşımların eksik olduğunu gösteriyor.”
Uygurer, mavi iktisat dallarının Karadeniz'deki potansiyelinin çok büyük olduğuna işaret ederek, “Çalışmalarımız sırasında ekosistem tabanlı, yüksek teknolojiyle balıkçılık, akuakültür yapılabileceğini gördük. Yenilenebilir rüzgar ve dalga gücü deneyleri için güç üretimini, ekosisteme tesirini, toplumsal ve ekonomik kabul edilebilirliğini belirlemek emeliyle bir deney belirteci göstermek bizim önceliklerimizden birisi oldu.” dedi.
– Çok sayıda bilim beşerinin çalışmasına ortak data tabanıyla ulaşılabiliyor
Karadeniz'deki sıkıntıları tespit ederek bilhassa balıkçılık alanında tahlil tekliflerinin geliştirilmesini hedefleyen çalışmalardan biri de GFCM tarafından hayata geçirilen “BlackSea4Fish” projesi.
Proje kapsamında Karadeniz ile ilgili araştırma yapan bilim insanlarının bir ortaya geldiği “Karadeniz Bilimsel Bilgi Tabanı” platformu oluşturuldu. Bilimsel makalelerin paylaşıldığı platformda 104 bilim insanı yer alırken, GFCM bu alanda tespit ettiği ve davet gönderdiği 230 uzmanın data tabanına katılmasını bekliyor.
Proje koordinatörü Prof. Dr. Hüseyin Özbilgin, projeyle oluşturdukları data tabanının, Karadeniz hakkında yapılan çalışmalara ilişkin bilgilere ulaşımı kolaylaştırdığını, onaylanmış bilgilerin genel kullanıma açıldığını anlattı.
Özbilgin, şu bilgileri paylaştı:
“Karadeniz Bilimsel Bilgi Tabanı'nda yer almak isteyen bilim insanlarının Karadeniz'le ilgili en az 1 yayınlanmış akademik çalışmasının olması gerekiyor. Hayata geçirdiğimiz platform, yapılan bilimsel çalışmaları kolay erişime açıyor. Bunun sonsuz açılımı var, deniz memelileri çalışanlar olabilir, av araçları, balık yetiştiriciliği olabilir. Herkes uzmanlığını yazarak sisteme kaydoluyor. Platform bu uzmanlar ortasında irtibat kurma yeteneğine sahip. Rusya'nın ya da Romanya'nın bir köşesinde bu işi yapmış bir beşerle temasa geçebiliyorsunuz.”
Veri tabanı sayesinde yakın vakitte Karadeniz'de avlanan filoların kapasitesi, hangi tekneden ne kadar olduğu, kaç adet gırgır ve trol bulunduğu üzere bilgilere ulaşılabildiğini aktaran Özbilgin, olağanda erişilmesi sıkıntı bu datalara ulaşmanın artık kolay olduğunu tabir etti.
