Şehir ve şehir-insan ilişkileri her zaman ilgimi çekmiştir.
Çünkü tarih dediğimiz geçmiş şehir devletlerinin kurulmasıyla kendini anlatacak hale gelmiştir.
Şehir devletlerinin gereksindiği dört öge tarihi kayıtların tutulmasına olanak sağlamıştır.
Nedir bunlar derseniz…
Şöyle sıralayabilirim.
Yazı,hukuk,sayı ve takvim…
Eski çağlardan beri şehirler tapınakların etrafında şekillenmiştir.
Tarihte ilk kralların rahip-kral yada tanrı-kral olmalarının sebebi budur.
Din anlayışları şehirlerin karakter kazanmasına neden olurken aynı zamanda onları yaşatacak ruhu da oluşturmuşlardır.
Şehirler; kuruluşlarından itibaren insan yaşamını en iyi anlatan açık hava müzeleridir.
Biz bu anlamda Safranbolu’yu neden koruyoruz.?
Neden bu işi önemsiyoruz.?
Neden bu şehri görme,tanıma ihtiyacı duyuyoruz.?
Ya da Unesco bu kenti neden miras kenti listesine dahil etmiş…
Evet…
Bunun anlamı şu….
Safranbolu’nun tüm insanlığa bıraktığı ortak bir anlatı/mesaj var.
Yaşama sanatının inceliklerini ön plana çıkaran.
O mesajın merkezinde de insan unsuru ilk sırada yer alıyor.
İnsanların kent yaşamında birbirleriyle ilişkileri çok önemli çünkü…
Bu ilişkiler bizleri tarih içinde var etmiş.
Tarihimizin süreklilik kazanmasına neden olmuş.
İşte Osmanlı toplumu buna güzel örnek oluşturuyor.
Rahmetli Hulusi Yazıcıoğlu’nun Safranbolu ile ilgili son kitabı “Küçük Osmanlı:Safranbolu” adını taşıyor.
Bunun bir anlamı olabilir mi?
Bir düşünün bakalım.
Osmanlı’nın uzun soluklu olmasının nedenini bir yerde Safranbolu gibi şehirlerde aramak gerekir.
Şehir yaşantısının ve modellerinin siyasal yaşam üzerindeki etkisini araştırdığınızda bu gerçeklik kendini ortaya çıkarıveriyor.
Safranbolu mimarisinde,evlerin düzeninde neyi görüyoruz.?
“Şehrin mimarisinde komşuluk ana faktördür….
Evler sıra sıra kaleye doğru çıkar.
Şehri tasarlayan iki şeye dikkat edilmiştir.
Biri üstteki komşunun önünü kapatmamak.diğeri aşağıda komşunun da mahremiyetini ihlal etmemek.
Evlerin ön cephesi kıbleye dönüktür.
Şehirler fiziksel çevrenin kendisine sunduğu imkanlara göre sakinlerine dünya ile ahiret arasında bir menzilde yaşatma imkanı sunmuştur.
Evlerle insanlar arasındaki ilişkiyi kolay sağlayabilmek için “hayat” denen avlular vardır.
Avlu,komşuluk ilişkisini düzenler.
Geniş avlunun etrafında evler sıralanır,her evin mahrem alanı ayrı,ama avlu ortaktır…
Avludaki komşuluk ilişkisi doğal ve sıkıdır.
Medrese,külliye,tekke ve dergahların da farklı stillerde olsa mekan kullanımı aynı telakkiye göre düzenlenir.
Apartman hayatında komşuluk ilişkisi olmadığını tecrübe ederek anlıyoruz.
İnsanların üst üste yığıldığı mekanlarda komşular birbirini tanımıyor.
Bir başka apartmanda oturan tanıdığıyla görüşebilmek istediğinde özel bir gayret sarf etmeli.
Dairenin dışına adım attığımız anda külfetli bir durum söz konusu.
Pekala günümüzde bu külfetli yaşamın nedeni ne?
Bu hayatı insanlara kim zehir etmek için büyük çaba göstermiş.
Bakın Dubai’ye….
Küresel bezirganlar Arap şeylerine yaşamaları için nasıl bir şehir inşa etmişler.?
Gökdelenler ve onun içinde kaybolmuş ve birbirine yabancılaşmış insanlar.
İşte bu bizim medeniyet dediğimiz şey bu…!
Şehirde kendini kaybetmiş yığınlar kütlesi…