Yer adlarını konu alan bilime toponimi adı verilmektedir.
Türk tarihçiliğinde çok az kullanılan daha doğrusu, fazla önemsenmeyen yöntem olması dolayısıyla biz bugün geçmişten günümüze kadar var olan süreçte şehir adlarının ne anlama geldiği hususunda tatmin edici bir bilgiye sahip değiliz.
O halde Safranbolu’nun en eski adı nedir?
Her topluluğun kendi kültürünü şehirlere yansıtmaya çalıştığı düşünülecek olursa aynı mekanlarda yer adlarındaki farklılık, o coğrafyadaki egemen siyasi gücün değiştiğinin bir göstergesi olur.
Bugün için en zor olan durum bir şehrin bugünkü adının gerçekte ne anlama geldiğini bulmaktır.
Tahminde bulunmakla gerçek olanı dile getirmek aynı şey olmayacağına göre bizim burada ortaya koyduğumuz düşüncelerin birbirine karıştırılmamasında yarar görmekteyiz. Yer adları konusunda açıklamalar bir öngörüden öte anlam taşımamaktadır.
Bu duruma, gerçeğin değil ama doğrunun tek bir ifadesi yoktur, düşüncesiyle yaklaşmakta yarar vardır.
Türk egemenliğine geçmeden önce Safranbolu için önerilen antik yer adları şöyledir: Dadybra ve Theododorapolis.
BizantistKetyProku Türker’in verdiği bilgiye bakılacak olursa Safranbolu’ya adını veren Theodora, oğlu III.Mikhail’e 842-856 yılları arasında vekalet ederken kocası imparator Theophilos’un aksine tekrar ikonalara (tasvirlere) tapınmayı serbest bırakan imparatoriçeden başkası değildir.
Acaba bunlardan hangisi Safranbolu’nun eski adı olarak kabul edilebilir?
Paul Wittek ve ClaudeChan’inDadybra’nın Devrek olabileceği öngörüsüne rağmen, Prof. Dr. Osmn Turan’a inanmak gerekirse bu ad, Safranbolu’nun Türklerden önce en eski ismidir.
Charles Texier, M. Ö. 21’den beri (MÖ I. Yüzyılın sonları) Dadybra’nın Roma kaynaklarında kullanıldığını iddia etmektedir
. Yöre tarihi ile ilgili yerel araştırmalarıylla tanınan Merhum Hulusi Yazıcıoğlu’daDadybra’nın kesinlikle Safranbolu’nun en eski adı olduğu kanısındadır.
W. M.Ramsayise 2.Yüzyılda Dadbyra ve Sora’da (Zobran) sikke basıldığından bahsetmektedir.
Bu bilgi aslında Dadybra’nın Safranbolu’nun en eski adı olup olmayacağına dair büyük bir ip ucu sunmaktadır.
Çünkü bugüne kadar yapılan araştırma ve çalışmalarda Safranbolu’da para basıldığını kanıtlayan herhangi bir nümizmatik buluntuya rastlanmamıştır.
Bu da Safranbolu’nun Dadibyra olma ihtimalini zayıflatmaktadır.
Paul Wittek,Safranbolu’nun en eski ismini ararken öncelikle Borlu adını önemser.15.Yüzyıl müelliflerinden Yazıcızade’nin CandaroğluI.Süleyman’ın Safranbolu’yu alışını (1304),Borglukalesine,o zamanda Zalifrederlerdi demesi Wittek’in bu düşüncesini destekler.
2.yüzyılda tarih sahnesine çıkan Erken Roma dönemi şehirlerinden Dadybra 4.Yüzyılda Çankırı (Gangrea)Metropolitliğine bağlı bir piskoposluktur.
Bu bilgiden hareket ederek durumu kanıtlamaya çalışırsak Dabyra’dabir kilise olması gerekir.
OysakiDadbyra ile benzeştirilen Safranbolu’da buna dair henüz bir buluntuya da rastlanılmamıştır.
Sadece Eski Cami,Taş Minare Camii devşirme yapı taşlarının ve Eski Hamam’ın Bizans döneminden kalma ihtimalleri üzerinde durulmuştur.
Fakatbu eserlerle ilgi li olarak herhangi bir tarihlendirmeye gidilmemiştir.