Gümüşhane’de Prof. Dr. Bayram Nazır tarafından uzun yıllar süren çalışmalar sonucunda ortaya çıkan “Güvenli Liman Mazlumların ve Kralların Sığınağı Osmanlı” kitabı Osmanlı Devleti’nin mültecilere olan müsamahası ve onları korumak için savaşı bile göze alan sert tavırlarını dokümanlarla gözler önüne sererken, günümüzün mülteci tartışmalarına da ışık tutuyor.
Gümüşhane Üniversitesi Rektör Yardımcısı ve Edebiyat Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Bayram Nazır tarafından uzun süren çalışmalar sonucunda kaleme alınan “Güvenli Liman Mazlumların ve Kralların Sığınağı Osmanlı” kitabı Osmanlı Devleti’nin ülkelerinden kaçarak kendisine sığınan mültecilere yönelik hassasiyetini gözler önüne seriyor.
Türkiye’de uzun yıllar gündem olan ve son olarak Suriye’de Esed idaresinin devrilmesi ile Suriyeli mültecilerin ülkelerine dönmesi için tartışmaların sürdüğü devirde tamamladığı çalışmada, günümüz mülteci siyasetlerinin Osmanlı Devleti’nin siyasetiyle teğe bir örtüştüğünün altını çizen Prof. Dr. Bayram Nazır, Avrupa’nın kıymetli hükümdarlarından Macar Hükümdarı Tökeli İmre, İsveç Hükümdarı Demirbaş Şarl ve Macar Hükümdarı Rkczi Ferenc başta olmak üzere pek çok üst seviye yöneticinin de Osmanlı Devleti’nin merhametine sığındığını belirtti.
Prof. Dr. Bayram Nazır, Osmanlı Padişahı Abdülmecid’in kendisine sığınan mültecileri bırakmamak ismine Avusturya ve Rusya ile savaşı bile göze aldığını söz ederek mülteci hassasiyetinin boyutunu gözler önüne serdi.

“Osmanlı’ya matbaayı birinci mülteciler getirmiştir”
Günümüzde Avrupa’nın mülteciler konusundaki tutumlarını eleştirerek Osmanlı Devleti’nin geçmişte mültecilere yönelik gösterdiği müsamahaya vurgu yapan Prof. Dr. Bayram Nazır, “Bu çalışmamızda 1492 yılından Osmanlı Devleti’nin yıkılışına kadar Avrupa’dan Osmanlı Devleti’ne sığınan mültecilere mevzu edindik. Osmanlı arşivinden ve Avrupa arşivlerinden faydalanarak hazırlamış olduğumuz bu kitapta Osmanlı Devleti’nin mültecilere gösterdiği misafirperverlik ve bu misafirperverliğin Avrupa başkentlerindeki yankıları konusunu ele aldık. Malum olduğu üzere insanlık ya da Avrupa, Batı Avrupa bilhassa Suriye’deki mülteciler konusunda değerli bir imtihandan geçmektedir. Mülteciler çoklukla Avrupa ülkeleri, mültecileri kendi din ve ırkından olmayanları kabul etmemiş ve onlar için duvarlar, tel örgüler örmüşken, tarih laboratuvarına baktığımızda Osmanlı Devleti kendi dininden ve ırkından olmayan insanları konuk etmiş ve bu bahiste büyük fedakârlıklarda bulunmuştur. 1492 yılında Endülüs Emevi Devleti’nin yıkılmasıyla burada bulunan Museviler ve Müslümanlar Osmanlı Devleti’ne iltica etmişler ve Osmanlı Devleti bu insanları kabul ederek İmparatorluğun değişik bölgelerine yerleştirmişlerdir. Bu devirde Piri Reis’ten sonra Kemal Reis Osmanlı Devleti’ne sığınmak isteyen bu mültecileri Osmanlı Devleti’ne gemilerle taşımış. Bunlar İstanbul, Selanik ve Osmanlı Devleti’nin öbür kentlerinde yerleşmişlerdir. Sultan 2. Bayezid bu mültecileri kabul etmiş ve hatta İspanya Hükümdarı için şöyle bir söz kullanmıştır. ’Şaşıyorum İspanya hükümdarının aklına kendi ülkesini yoksullaştırırken benim ülkemi zenginleştiriyor’ sözünü kullanmıştır. Bu Osmanlı Devleti’ne sığınan, İspanya’dan gelen Yahudiler ve Müslümanlar İstanbul’da birinci matbaayı kurmuşlar. Bizde şöyle bilinir, birinci matbaanın Osmanlı Devleti’nde 1727 yılında açıldığı kabul edilir. Halbuki İspanya’dan gelen bu beşerler İstanbul’da matbaa kurmuşlar, kitaplar bastırmışlar. Latince, İspanyolca, İngilizce, Almanca kitaplar basılmış ve bunların üzerine kitapların kapağına Sultan II. Bayezid’in himayesinde basılmıştır, tabiri kullanılmıştır” dedi.

“Krallar bile mülteci olarak Osmanlı Devleti’ne sığınmıştır”
Kralların dahi mülteci olarak Osmanlı Devleti’ne sığındığını aktaran Prof. Dr. Nazır, “Daha sonraki yüz yıllarda bilhassa 1703-1730 yılında Osmanlı Devleti’nin padişahlığını yapan 3. Ahmet, 3 Avrupalı hükümdarı Osmanlı Devleti’nde konuk etmiştir. 3 mülteci kral Osmanlı Devleti’ne sığınmıştır. Bunlardan birisi Macar Hükümdarı Tökeli İmre Osmanlı Devleti’ne sığınıyor. Avusturya ile yapmış olduğu çabayı kaybedip Osmanlı Devleti’ne sığınıyor ve İzmit’te ömrünü devam ettiriyor. 1703 yılında İzmit’te hayatını kaybediyor ve buraya defnediliyor. İki asır sonra Avusturya hükümeti ve Macar hükümetinin ortaklaşa çalışmaları sonucunda kabri Macaristan’a götürülüyor. Öbür bir kral Osmanlı Devleti’ne sığınan İsveç hükümdarı Demirbaş Şarl’dır. 1700-1709 yılında Osmanlı devletine sığınmış. 15 günlüğüne Osmanlı Devleti’ne sığınıyor. Ama Osmanlı devletinde 5 yıl kalıyor. Bu sığınma İsveç Kralı’nın Osmanlı Devleti’nde bulunması, Osmanlı Devleti’nde 5 yıl kalması, Osmanlı Devleti ile İsveç ortasında dostluk köprülerinin kurulmasına vesile oluyor. İsveç Hükümdarı Türkiye’de kaldığı yıllarda, Osmanlı Devleti’nde kaldığı yıllarda kara kalem çalışması yapıyor ve Osmanlı donanmasının fotoğraflarını çiziyor. Çizmiş olduğu bu fotoğraflara Yaramaz ve Yıldırım isimlerini veriyor bu gemilere. Hatta bugün İsveç’te bulunan iki tane geminin ismi Yaramaz ve Yıldırım’dır. Bu İsveç Kralı’ndan kalan bir hatıradır. Tekrar Osmanlı kültürüne ilişkin kimi sözlerin İsveç Kralı’nın Türkiye’de kaldığı bu 5 yıl münasebetiyle İsveç lisanına girdiğine şahit olmaktayız. Tekrar 3. Ahmet devrinde Osmanlı Devleti’nin konuk ettiği öteki bir kral da Macar Hükümdarı Rkczi Ferenc’tir. 1711’de Osmanlı Devleti’ne sığınıyor ve 1735 yılında ölene kadar yani yaklaşık 25 yıl Osmanlı Devleti’nde mülteci olarak Tekirdağ’da ömrünü devam ettiriyor” diye konuştu.

“Mültecilere kucak açmamız bizim medeniyetimizin uygarlığımızın bir gereğidir”
Osmanlı Devleti’nin 19. Yüzyılda güç kaidelerde olmasına karşın mültecileri kabul ettiğini söz eden Prof. Dr. Bayram Nazır, “Mesela Osmanlı Devleti’ne sığınan 1849 yılında Macar Ulusal Kahramanı ve hükümdarı Lajos Kossuth, 7500 kişiyle beraber bakanlar kurulu askeri erkân, sivil erkân Osmanlı Devleti’ne sığınıyor ve Osmanlı Devleti bunların misafirperverliğine o kadar ihtimam gösteriyor ki bunları korumak, koruma etmek için. Mesela periyodun sadrazamı Mustafa Reşit Paşa bunları konuk eden konaklara ve bireylere özel talimatlar gönderiyor ve bu talimatlarda bunlara verilecek kahvaltıdaki menülere kadar her şeye titizlikle riayet edilmesi ve buna riayet etmeyen bireylerin hakkında şiddetli cezalara başvuracağı Osmanlı evraklarında yer almaktadır. Artık bizim kültürümüzde, bizim medeniyetimizde zulme uğrayan kim olursa olsun ister Hristiyan, ister Müslüman, ırkı, dini ne olursa olsun, Osmanlı Devleti ve bugün de Türkiye Cumhuriyeti Devleti zulme uğrayan insanlara hiç sorgu yapmaksızın kabul etmiştir. Gerek batıdan, Avrupa’dan Osmanlı Devleti’ne gelen mülteciler için bunu görüyoruz. Gerekse bugün Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin uyguladığı siyaset, Osmanlı Devleti’nin mültecilere uyguladığı siyasetle birebir örtüşmektedir. Bakın şu son derece değişiktir. 1849 yılında Osmanlı Devleti İngiltere’ye bir mektup muharrir Dışişleri Bakanlığı’ndan ve kendisine sığınan mültecilerin bir kısmı İngiltere’nin almasını ister. Lakin İngiltere’den gelen yanıt da bu sene bütçede mülteciler için para ayrılmadığından bunun kabul edilemeyeceğini Osmanlı Devleti’ne bildirir. Osmanlı Devleti de 19. yüzyılda güç kaidelerde olmasına karşın bu mültecileri kabul eder ve Osmanlı evraklarında gördüğümüz ve öğrendiğimiz kadarıyla iğneden ipliğe kadar bütün bunlar kayıt altına alınmıştır. Mültecilerin bütün gereksinimlerini karşılama yoluna gitmiştir. Ve bunda asla ve asla tereddüt göstermemiştir. O kadar ince konulara dikkat edilmiş ki emin olun bugün bile bu konulara dikkat edecek rastgele bir devletin olduğunu düşünmüyorum. Yani bizim mültecilere kucak açmamız gerek Suriyeli mültecilere ya da gerek öbür ülkelerden Türkiye’ye sığınan mültecilere kucak açmamız bizim medeniyetimizin uygarlığımızın bir gereğidir. Zulme kim uğrarsa uğrasın biz onlara kucak açmışızdır” tabirlerini kullandı.

“Sultan Abdülmecid ’Tacımı ve tahtımı veririm mültecileri vermem’ demiştir”
Günümüzdeki mülteci aksisi tartışmaların Osmanlı Devleti’nde de yaşandığını belirten Prof. Dr. Bayram Nazır, “O devirde birebir bahis tartışılmış Osmanlı Devleti meclisinde, demiş ki Osmanlı Devlet adamlarından kimileri dokümanlarda yazıyor. ’Biz bu insanları neden kabul ediyoruz?’ ’Bunları kabul etmenin bizi devletimize yararı ne?’ dendiğinde o vakit kahir ekseriyetle, devlet adamlarının büyük bir kısmı bu fikri reddetmişler. Zulme uğrayan kim olursa olsun Osmanlı Devleti bunları kabul etmiştir. Ve şunu bilhassa belirtmem gerekiyor. Osmanlı Devleti’ne sığınan bu mültecilere Avusturya ve Rusya kayıtsız koşulsuz iadesini istiyor. İadesi olmadığı takdirde Osmanlı Devleti’ne savaş açmakla tehdit ediyorlar. Devrin padişahı Sultan Abdülmecid ise şu deklarasyonu yayınlıyor. Diyor ki ’Tacımı veririm, tahtımı veririm ama ülkeme sığınanları asla iade etmem’ diyor. Sultanın yayınlamış olduğu bu deklarasyon, bütün Avrupa başşehirlerinde büyük bir heyecana yol açıyor. Macar Hükümdarı Kossuth Kütahya’da bulunduğunda çocukları, teyzesi kendisinden sonra Kütahya’ya geliyor ve bu çocuklar yanına geldiğinde burada bir merasim düzenleniyor. Macar Kralı’nın bu merasimde yapmış olduğu konuşmaya biz sahibiz. Osmanlı arşiv evraklarında Macar Kralı’nın konuşması var. Kossuth konuşmasında diyor ki, ’Allah-u Teala yeryüzünü yarattığından beri bu türlü adaletli, merhametli, mağdurlara merhamet eden, onları koruyan bu türlü bir padişah daha şimdi gelmemiştir. Rabbim ömrünü uzun eylesin ve düşmanlarını da kahretsin. Değil Türkistan, umum üzere bütün Avrupa ahalisi Sultan Abdülmecid’in saçının bir kılına kurban olsun’ diye bir konuşma yapıyor. Hatta yanındakiler de evrakın tabiriyle, yüksek bir sesle, ’Amin’ diyerek feryat etmişler” bilgilerini paylaştı.